HIDDE BOERSMA –
1.
Oan de râne fan it doarp stiet in grut frijsteand hûs yn it sinneljocht. Sûnder ôfremme te wurden troch wolkens baarne de sinnestrielen har in wei troch de gerdinen foar it sliepkeamersrút. It wyfke yn it twapersoansbêd wurdt wekker fan it ljocht en teart it lekken fan har lea. Sûnt har man twa jier lyn ferstoar, wennet se allinne yn it grutte hûs. Se stekt har fuotten yn ’e pantoffels dy’t neist it bêd stean, slacht de moarnsjas om ’e skouders en rint nei it rút. Se skoot de gerdinen iepen en eaget oer it greidelân mei de beammen, damen en buorkerijen dêr’t se al in jier as fjirtich oer útsjocht. Har man komt har yn’t sin, it hie hjoed syn trije-en-tachtichste jierdei west. Se set it rút op in kierke en giet nei ûnderen.
2.
Yn it klompehok leit de kat oprôle yn in kartonnen doaze op in âld handoek te sliepen. Alle dagen as it wyfke moarnsier troch de keukensdoar it klompehok ynstapt, begjint er fuortendaliks te spinnen, mar hjoed net.
‘Wat skeelt der oan, poes?,’ freget it wyfke.
De kat kin gjin minsketaal en seit neat werom. Hy bliuwt stil yn ’e doaze lizzen, mei de kop trystich op de lofter foarpoat.
‘Bist dochs net siik, wol?,’ freget it wyfke en se fielt oan syn liif.
Gewoanwei soe er dan fuort speakjend en snuorjend op ’e rêch rôlje. No net.
‘Mar,’ seit it wyfke, ‘do fielst op himsels net siik oan.’
De kat is no ek wekker en springt út ’e doaze.
‘Hearken,’ seit it wyfke, ‘do mankearst werklik neat. Faaks hast wat in min sin.’
Mei de earms yn ’e side sjocht se ta hoe’t de kat sleau nei de itensbakjes rint. Der sitte noch genôch brokjes yn it iene bakje en yn it oare stiet noch wat skjin wetter. Hy rint der mar wer by wei, want hy hat gjin honger en gjin toarst. Op ’e kont en mei de sturt om it liif slein giet er foar it wyfke oer sitten. Mei de earen wat plat sjocht er omheech.
‘Dyn eagen steane wat dof,’ seit it wyfke wylst se wat prakkesearderich mei de hân oer it kin wriuwt.
De kat knipperet in pear kear mei de eagen en hâldt de kop dan mar del.
‘No, no, no,’ skodhollet it wyfke en se kriget de kat fan ’e grûn en nimt him op ’e earm. Op syn snút drukt se in tútsje en se hopset him as in poppe op in del.
De kat lit mei him dwaan. Eins docht it him wol goed.
3.
‘Och, och, och,’ seit it wyfke, wylst se mei de kat troch de tún rint en him de blommen fan boppen sjen lit. It is in kleurepracht mei al dy blommen yn bloei. Flinters klapwjukje fan de iene blom nei de oare, wylst tusken de blêden it brommen fan de bijen klinkt.
‘Is ’t net in pracht, poes?,’ seit it wyfke.
De kat liket wrachtsjes in bytsje op te fleurjen. Mei de eagen folget er even in deipauweach, oant dy delstrykt op it keninginnekrûd. Hy hat, sa drôvich op ’e earm fan it wyfke, wol wat wei fan in bern mei opdroege triennen op ’e wangen. It aaien oer syn rêch en kop en it trochbrekkende sintsje bringe sa stadichoan wat waarmte yn syn liif. En wrammels, nei in skoftke begjint er wat ûnwennich te spinnen, lyk sa’t in bern wat teglûp laitsje moat om de grapkes dy’t it ta treast taflústere wurde.
‘Jaaah, poeske,’ seit it wyfke, ‘sjochst no wol. Jawol.’
Se steane no foar it perk mei de margrieten. Se bloeie, sa as se altyd diene op de jierdei fan it wyfke har man.
4.
De kat hat ferlet fan waarmte en fan rêst. Salang’t er mar gewoan in bytsje tusken de blommen yn ’e sinne leit, giet it wol. Nimmen dy’t der frjemd fan opsjocht as in kat op dizze wize de dei slyt. Lokkich begrypt it wyfke wol dat se de kat hjoed mar better wat gewurde litte kin.
Lykwols kipet se sa no en dan wol even om ’e hoeke fan de ligusterhage om te sjen hoe’t de kat derby leit. En in pear kear giet se even by him yn ’e hoksen sitten en aait him oer de rêch. De earste kear as er har hân fielt, speaket de kat him der hearlik by en lit him oer de búk wriuwe. De twadde kear bliuwt er lykwols stil lizzen, en dêrnei lit it wyfke him fierder mar mei rêst.
‘Sliep mar lekker,’ seit se.
Se slacht oan it himmeljen. Nei de keuken docht se ek it klompehok. Faaks hat de kat ek niget oan in fris ferbliuw. Se feit it stof út alle hoeken, kloppet de matte út en smyt in pear âlde klompen fuort. Foar de kat set se in nije doaze del en leit der in skjinne handoek yn. Diskear net in hiele âlde, mar in frijwat nije dy’t se gewoanwei noch foar harsels yn ’e kast lizze soe. Ut ’e kelder hellet se in blik ferwenfretten foar katten en set dat klear op it oanrjocht, mei de blikiepener derneist.
Se skinkt harsels kofje yn en dêrmei, en mei it tsjerkekrantsje, jout se har del yn in stoel op it terras. Tefreden glimkjend speaket ek it wyfke har yn ’e sinne, al sit se noch hieltyd oer de kat yn. Even leit se it krantsje del om nochris om ’e hoeke fan ’e hage te sjen. De kat is in meterke mei de sinne opskood, mar leit der noch allyk sa by as in oere lyn. It wyfke skodhollet en giet wer sitten mei it krantsje. Se slacht it iepen op de side mei de berte-, sykte- en stjergefallen yn ’e tsjerkemienskip.
5.
Dan wurdt de kat wekker. Hy hat in pear oeren wei west yn in djippe sliep, en no hat er honger. Hy komt oerein en rekt de lea even lekker út. Wilens snúft er de reek fan de gehakballen dy’t it wyfke op it fjoer set hat happich yn. Foar even is syn soarch fergetten, mar krekt as er monter tusken de blommen wei springe sil, komt it him wer yn it sin. Hy sakket wer op ’e kont en stoareaget foar him út nei de sleat. Dêryn en lâns de wâlen sitte de kikkerts te kweakjen. Op in bettere dei soe er der hinne slûpe en besykje sa’n springerich bist te fangen. No heart er se wol, mar it makket neat kateftichs yn him wekker. It wyfke sit op it terras te jirpelskilen en kin tusken de blommestâlen troch syn kop krekt sjen.
‘Hee poes, wiest wekker?,’ ropt se en se set de jirpels even neist har op ’e grûn.
De kat draait de holle yn har rjochting en slút de eagen. De earen hat er al wer del.
‘Och, poes,’ seit it wyfke, ‘bist no noch hieltyd sa fertrietlik?’
Se bôget foaroer en aait him oer de kop. Dat docht him wol goed en hy fynt de krêft om tusken de blommen wei te kommen.
‘Kom mar mei,’ seit it wyfke, ‘dan krijst wat lekkers fan my.’
De kat rint mei har mei nei de achterdoar en giet by de frettensbakjes stean te wachtsjen. Hy sjocht dat syn bakjes blinkend oppoetst binne en rûkt ek syn âld doaze net mear. It wyfke makket it blik iepen en skept in pear bêste skeppen fretten yn in skaaltsje dat se sels ek wol brûkt om yoghurt út te iten.
‘Sa,’ seit se en set it foar de kat del. De kat fernimt dat er licht begjint te spinnen, en as er begjint te iten, bromt er. Mar no en dan krijt er sok lekker fretten fan it wyfke. Tankber sjocht er even nei har omheech en wylst er fierder yt, aait se him oer syn skrokkend liif.
‘Fynst it sa lekker!,’ seit it wyfke.
6.
‘Memke, ik bin der,’ klinkt it ynienen efter har. Se skrikt der lichtsjes fan.
‘Ach, jonge,’ seit se, ‘lit my net skrikke. Mar wat moai dast der bist.’
Se draait har om nei har soan en knypt him even yn ’e hannen.
‘Ik ha de poes hjoed mar even wat fretten út blik jûn, want hy liket wat fan slach.’
‘O,’ seit de soan, ‘No ja, dan hat er even wat ekstra’s nedich.’
‘Ja, do silst it grif net leauwe,’ seit it wyfke, ‘mar alle dagen as ik moarns de doar iepen doch om de poes te begroetsjen, begjint er fuort te spinnen en stapt er op my ta. Mar fan ‘e moarn bleau er yn ’e doaze lizzen. Pas doe’t ik him op ’e earm naam en de blommen sjen liet, begûn er wat op te fleurjen.’
‘De blommen?,’ freget de soan.
‘No ja, ik aaide him en it sintsje kaam der moai troch,’ leit se út, ‘en dêrnei hat er de hiele dei yn ’e sinne lein, tusken de blommen. It like wer aardich goed, mar niiskrekt – ik siet op it terras de jirpels te skilen – siet er der ynienen wer sa ferslein by. Hy stoareage mar wat rjochting it sleatsje foar him út.’
‘En nei de kikkerts taalde er ek net om?’
‘Nee,’ seit it wyfke, ‘mar no moat sein wurde dat de kat de lêste jierren hieltyd minder omsjoch jûn hat oan de kikkerts, of oan de mosken of oan de mûzen. Foarhinne lei er alle wiken wol in dea bist by de doar; lykas ik wurdt ek de kat sa njonkelytsen wat âlder.’
‘No ja,’ seit de soan wylst er tasjocht hoe’t de kat it bakje leechslikket, ‘hy yt yn alle gefallen noch bêst.’
‘Ja, dat wol,’ seit it wyfke.
‘Wolst kofje, myn jonge?,’ freget se.
7.
De soan giet op it terras sitten en pakt it meske op en hellet de lêste jirpels út ’e skyl. Hy sjocht ris om him hinne. In moai plak dochs. As bern wie it allegearre mar fanselssprekkend foar him, dizze omjouwing. No pas sjocht er hoe moai oft it der eins is. Yn it lân oan de oare kant fan de sleat weidet in keppel kij. Op it stuit kin er se lykwols net sjen, mar guon binne tichtby. Hy kin se hearre achter de âld treurwylch fan ’e buorman. Hy heart it snuven, it stappen, it losskuorren fan it gers en it fnaskjen. Aanst komme se om it hoekje en sille se nei him opsjen. De ien wat langer as de oar, mar dêrnei sille se like rêstich fierder weidzje mei de snút tusken de pôlen, de soerstâlen en de hynsteblommen, wylst se de lange rôze tongen sa no en dan even troch de noastergatten helje en mei de sturt de miggen fan it liif hâlde. Grappich fynt de soan it, dat er sokke bylden sa maklik foar de geast krijt, wylst er niiskrekt noch it idee hie dat er de skientme fan dit plak no pas sjocht.
Oant de kym ta sjocht er neat as greidelân ûnder de wide himel. As lyts jonkje wûn it him yn ‘e hjersttiid altyd op as er nei it hearren fan in skot yn ’e fierte de jager gewachwaard oan it eachein. Spannender wie it noch as er de jager op ’e rêch sjoen it lân yn rinnen seach. Dan wachte er in skoftke oft er ek in skot hearre soe, mar om’t it te lang duorre, gie er mar fierder mei boartsjen. En dan ynienen klonk it skot. Pang!
‘Sa,’ heart er syn mem de hûs útkommen. It servys rinkelet op it blêd en dampe stiigt op fan de kofjepot.
De soan makket de terrastafel frij en syn mem set it tsjinblêd del.
‘Moai plakje, net,’ seit se.
‘Ik siet der krekt oan te tinken,’ seit de soan.
Efter yn it lân drave trije hazzen boartlik efterinoar oan.
‘Komt hjir ek noch hieltyd in jager?’
‘Selden, ik hear eins nea in skot, wol ’k leauwe,’ seit it wyfke, ‘mar ja, myn earen…’
Se sjocht har soan even oan. Hy knikt. Dat har earen minder wurden binne, kamen se efter doe’t de soan ferline simmer sei dat er it sa noflik fûn hoe’t de bijen bromden tusken de blommen.
‘Hearsto dy?,’ hie it wyfke sein.
8.
De kat hat him yntusken op in hoeke fan it terras oprôle yn it sakjende sinneljocht.
‘Wat kin der no oan sa’n bist skele?,’ seit it wyfke.
‘De kat?,’ seit de soan, ‘tja…’
‘Hy soe dochs net witte dat…,’ seit de mem wylst se in tear tusken de wynbrauwen lûkt.
‘Wat?,’ freget de soan.
‘No ja, dat heit hjoed twa jier lyn ferstoarn is.’
Se swije, elk kôgjend op de fraach oft in kat sa yninoar stekke kin. En elk ek sels tinkend oan de heit. Dat hy der net mear is, telt mei. Alles giet troch, mar it hiem is eins allinne mar folslein as men him der by betinkt. Soe de kat dat ek sa ûndergean? Soe er de heit sa út en troch ek misse? Hy siet der altyd op kop en earen by as de heit in put oanpakte yn de tún. By it hekkeljen fan it sleatsje lei er op ’e loer en moast er hieltyd oan kant springe foar de drippen, as wie it in soarte fan spultsje. En by it jirpeldollen siet er op ’e kant fan it ekerke om te jeien op de tuorren dy’t mei de jirpels boppe de grûn kamen.
‘Je witte it net,’ seit de soan en hy sjocht nochris nei de kat, dy’t him krekt omrôlet. Hy komt oerein en giet by it bist yn ’e hoksen sitten.
‘Miauw,’ begroetet de kat de soan en lit him aaie.
Op in peal njonken in jonge beam lâns de sleatswâl strykt in kraai del. Hy hâldt de wjukken noch in bytsje wiid en raast in tal kearen sa lûd dat it liket as oft er wat te sizzen hat. Dêrnei fljocht er op en wjukslacht it fjild oer. De soan sjocht oer it skouder nei syn mem, mar dy hat it krassen net heard. Hy komt oerein en skinkt harren in twadde kopke kofje yn.
‘Op heit,’ seit er.
Het bericht It hiem sûnder de heit verscheen eerst op de Moanne.