de Moanne

SJOERD VAN METEREN –

Gisteren is het 39^steNoordelijk Film Festival begonnen, en vandaag is mijn eerste dag. Als ik tot nu toe vier of vijf festivals heb gemist, is het veel. Dit jaar ga ik met meer animo dan de afgelopen jaren, omdat één van aantrekkelijkste onderdelen uit de festivaltijd van Anneke van Renssen weer terug is: het retrospectief, dit keer – wat een goed idee – gewijd aan Ingmar Bergman.

Wat is er nou zo bijzonder aan een filmfestival? Voor mij is dat het bioscoopgevoel, te vergelijken met het eilandgevoel, ons noorderlingen bekend. Je laat de werkelijkheid achter, brengt een aantal dagen door in een min of meer afgezonderde ruimte, en duikt onder in de verbeeldingswereld van anderen, ergens anders.

Wat is er nou zo bijzonder aan een filmfestival? Voor mij is dat het bioscoopgevoel, te vergelijken met het eilandgevoel, ons noorderlingen bekend. Je laat de werkelijkheid achter, brengt een aantal dagen door in een min of meer afgezonderde ruimte, en duikt onder in de verbeeldingswereld van anderen, ergens anders. Ondertussen gaat de buitenwereld gewoon door, maar op afstand, minder bewust. Van mij even geen spoor. Dat heeft ook iets zelfkanterigs, wat mij aantrekt: laat naar bed, een lichte roes van wijn en bier, veel in het donker.

De voorpret begint op de dag dat het papieren programma uitkomt. Ik ga naar de kassa van het Filmhuis in Leeuwarden en haal een paar exemplaren op. Dan lees ik alles grondig door, kies films uit op grond van smaak, thematiek en vooroordelen, kijk met opzet niet naar de trailers en stel mijn eigen programma samen. Bestel daarna digitaal de kaartjes, nog steeds vol onbegrip waarom het passe-partout is verdwenen, en bereid me op het ergste voor. Mijn wachtwoord zal weer niet herkend worden; kan wel een vriendenpas kopen, maar kan dat vervolgens niet aangeven bij het bestellen van de losse kaartjes, waardoor ik de volle mep moet betalen. Maar niets van dit alles, het gaat gesmeerd.

Nu alleen nog pannenkoeken bakken. voor bij de nabeschouwing, als wij laat thuis komen. En nog even onze filmvrienden mailen, dat we er weer klaar voor zijn en hopen hen te zien. Ga vanmiddag eerst naar The Great Game, daarna naar Cloud Whispers. De drie openingsfilms laat ik voor wat ze zijn. Die komen nog wel in de bioscoop. Wat is een filmfan ten slotte zonder zijn vooroordelen?

Het bericht Festivalimpressies verscheen eerst op de Moanne.

SJOERD VAN METEREN –

Als je moet kiezen, welke films je graag wilt zien, heb je over het algemeen niet veel aan de beschrijvingen in het programmaboekje. Een film van anderhalf uur laat zich nu eenmaal lastig samenvatten in honderd woorden. Het gaat bij film trouwens niet zozeer om het verhaal, als wel om de manier waarop het wordt verteld. En daarvoor moet je de film zien.

Wat mij trof, was de ontwikkeling van de relatie tussen de hoofdpersonen en de ontdekking die ze doen over elkaars en hun eigen karakter en gedrag. Heel verschillend, eigenzinnig, maar allebei bezig – net als opa – met het overschrijden van grenzen.

Dat het kan, een filmverhaal goed samenvatten, blijkt bij de Deense documentaire film Faedre og Sønner [The Great Game]. Het is een roadmovie, een film waarin de hoofdpersonen op reis gaan; een reis, die de hoofdpersonen verandert, in dit geval dichter bij elkaar brengt.

Vader Søren en zoon Michael [de filmmaker] treden in het spoor van grootvader Henning, een beroemde ontdekkingsreiziger en verzamelaar van Mongoolse culturele voorwerpen. De filmer hoort geruchten dat zijn opa een dubbelleven leidde, als Brits spion en wapenhandelaar in Sinkiang, nu deel van China. Dit verklaart waarom de film in het Engels The Great Game heet. In de jaren twintig van de vorige eeuw was het centrale deel van Azië inzet was van een geopolitiek spel tussen Nazi- Duitsland, Het Britse imperium, de Rusland en China. Regionale conflicten hebben vaak diepe en complexe koloniale wortels.

Op basis van heel veel fotomateriaal, brieven, dagboeken, historische bronnen en oude en recente filmopnamen, wordt de reis en ook de levensloop van opa, vader en zoon, op een boeiende en heldere manier uit de doeken gedaan. Een vondst is de vertelstem, de archivaris van alle brieven, dagboeken en voorwerpen die opa verzamelde.

De documentaire duurt wat lang. Dat begrijp ik wel: het is moeilijk om te knippen in de opnamen van de [recente] reis van vader en zoon naar het door Culturele Revolutie geteisterde Mongolië, waar ze met open armen worden ontvangen, als hoeders van Mongools cultureel bezit [dankzij de grootvader].

Wat mij trof, was de ontwikkeling van de relatie tussen de hoofdpersonen en de ontdekking die ze doen over elkaars en hun eigen karakter en gedrag. Heel verschillend, eigenzinnig, maar allebei bezig – net als opa – met het overschrijden van grenzen.

Een heel ander soort roadtrip, is het lichtelijk absurde, magische Wer hat eigentlich die Liebe erfunden [Cloud Whispers.] Een sympathieke, filosofische en intelligente film. Beide films draaien de komende dagen nog [één of twee keer] in grotere zalen. En terecht.

Het bericht Festivalimpressies – dinsdag verscheen eerst op de Moanne.

SJOERD VAN METEREN –

Mijn meest invloedrijke filmjaren waren mijn studiejaren. De films die mij toen het meest intrigeerden, kwamen uit Zweden en Italië. Mijn lievelingsfilm uit die tijd is nog altijd Käre John [1964] van Lars Lindgren. Het was de film die het meest aansloot bij mijn levensgevoel.

Waar ik wel goed tegen kan, is het lijden in zijn films, want er wordt volop geleden.

Ik ging naar alle films van Ingmar Bergman [Zomerintermezzo, De grote stilte, Avondmaalsgasten] en Pier Paolo Pasolini [Teorema, Accatone, Edipo Re] en kwam er zwaar onder de indruk weer uit, alsof mijn zwaartepunt een paar centimeter was verschoven.

Zijn de films van Bergman bestand tegen de erosie van de tijd? Mijn filmvrienden vinden het een risico ze nogmaals te gaan zien, maar zijn benieuwd naar mijn ervaring. Welnu. Ik heb gisteravond De Maagdenbron gezien. Het is niet zijn beste film en dat durfde ik wel aan.

In een mooi artikel van Peter de Bruin in de NRC van 16 mei, las ik deze briljante samenvatting: ‘Film naar een middeleeuwse ballade over verkrachting, vergelding en vergeving. Hoe kan God het kwaad laten bestaan?’.

De film blijkt uitstekend bestand tegen de tijd. Het licht [zwart-wit] en de close ups van cameraman Sven Nykvist zijn schitterend [Rembrandtesk], de acteurs zijn formidabel, de mise-en-scène en montage uit de kunst. Wat me nu meer opviel, is het theatrale karakter van de film; wat aan het eind een lichte gêne opwekt, ook omdat ik de religieuze gevoelens niet zo goed kan navoelen.

Waar ik wel goed tegen kan, is het lijden in zijn films, want er wordt volop geleden. Hij verbergt het niet. En er is ten slotte geen ontkennen aan, het hoort bij het leven.

Tot slot nog een heel toepasselijk citaat: “[dat] de wijze waarop een filmmaker naar zijn personages kijkt iets zegt over de wijze waarop zich tot elkaar verhouden en op de filmmaker lijken. In die zin is de cameravoering het autobiografische element van een film; het verraadt de spanning waar de maker onder staat en wat de verhoudingen tussen zijn figuren voor hem betekenen.” [Willem Jan Otten in zijn bundel filmessays, Het museum van licht]

Ik ga ook nog naar Wilde aardbeien en Het zevende zegelen de documentaire Searching for Ingmar Bergman.

Het bericht Festivalimpressie – woensdag verscheen eerst op de Moanne.

SJOERD VAN METEREN –

In het Filmhuis draaide vrijdagavond een film die ik heel graag wilde zien: L‘Esprit des Lieux, een Franse vertaling van sense of place[s]. De film gaat over de rol van geluid bij het ervaren van een landschap, maar ook over de rol van geluid [en dat is meer dan muziek] in een film.

Het onderwerp boeit me omdat ik de dominantie van het beeld weliswaar niet ontken, maar er toch van overtuigd ben dat – in elke geval bij mij – geluiden, geuren en tastzin veel sterkere emoties en herinneringen oproepen.

Marc Nambiard, een bekende geluidstechnicus en bioloog, woont met zijn gezin aan de rand van een bos in de Vogezen. Hij neemt overdag en ook ’s nachts geluiden op diep in het bos, die soms bekend zijn [het hameren van spechten, de zang van winterkoninkjes], soms raadselachtig [een bij die zijn achterpoten tegen elkaar wrijft; het ritme van een kolonne bladmieren; het kraken van ijs onder het gewicht van de sneeuw], en die de stilte niet verstoren, maar juist versterken of verdiepen. Als je er gevoelig voor bent, gaat er een sterk meditatieve werking uit van dit soort [natuur]geluiden.

Het onderwerp boeit me omdat ik de dominantie van het beeld weliswaar niet ontken, maar er toch van overtuigd ben dat – in elke geval bij mij – geluiden, geuren en tastzin veel sterkere emoties en herinneringen oproepen. Er is een mooie cd van de VPRO, gemaakt door Bert Garthoff, met als titel Wat de stilte ons te zeggen heeft. Ik citeer een sleutelfragment: ‘Wie film, tv of vergezicht ondergaat zonder geluid erbij, voelt een gemis. De luisteraar naar enkel maar geluid, ziet aan zijn geestesoog volledigheid voorbijgaan.’

In de film Padre Padrone leert een herder in de bergen van Sardinië zijn jonge zoon hoe hij kan overleven door zich te oriënteren op geluiden [het geruis van een boom, het stromen van een beek, de voetstappen van een ezel]. Deze film maakt duidelijk, hoe geluiden en muziek een heel leven kunnen vormgeven, structureren.

Wat ik alleen jammer vond, was dat het geluid ons niet omgaf [surround sound]. Voor een volledige onderdompeling, is de Blauwe Zaal niet geschikt. Hij is te lang en de geluidsboxen zijn niet goed genoeg. Een van de regisseurs, Serge Steyer, was te gast.

Het bericht Festivalimpressie – vrijdag verscheen eerst op de Moanne.

ELSKE SCHOTANUS –

Een theatervoorstelling hoeft niet groots opgezet te zijn om te boeien. Dat geldt zeker voor Parsifall van Tryater en De Jonge Republiek, het theatergezelschap van regisseur Silvia Andringa. Parsifall is gericht op jongeren van 14 jaar en ouder en wordt exclusief vertoond aan leerlingen van diverse scholen. Twee keer, op 9 en 10 november was de voorstelling – in het Tryatergebouw in Leeuwarden – toegankelijk voor iedereen. Dat zou vaker mogen, want met slechts drie acteurs en eenvoudige rekwisieten wordt een voorstelling neergezet die niet alleen jongeren aan zal spreken.

Parsifall is een rijke voorstelling als het gaat om vraagstukken waar jongeren – maar niet alleen zij – mee bezig zijn.

Het stuk is heel losjes gebaseerd op de middeleeuwse Koning Arthursage waarin Parsifal op zoek gaat naar de heilige graal. Evenals deze Parsifal gaat ‘onze’ Parsifall (Tim Linde) op zoek: hij moet niet alleen de wereld opnieuw leren kennen, maar ook zichzelf. Nadat Parsifall door de bliksem wordt getroffen, heeft hij namelijk een probleem met zijn geheugen. Allerlei feitjes als dat de aarde onderdeel uitmaakt van het melkwegstelsel kan hij zo oplepelen, maar wie zijn die twee die bij hem zijn op het moment dat hij ontwaakt? Dat meisje (Khouloud Zaher), dat beweert zijn vriendin te zijn, maar van wie hij de naam niet eens kent?

De zoektocht vind niet alleen plaats in gesprekken en confrontaties met zijn vriendin Kundri en vriend Gurnemanz (Lourens van den Akker), maar ook in de online wereld. Weet je iets niet, dan google je het toch? Ook vlogt Parsifall, zodat de buitenwereld kennis kan nemen van zijn zoektocht. Dat in de hoop op likes en followers. Met de videocamera van zijn smartphone op zijn gezicht gericht, vlogt hij bijvoorbeeld bij het graf van zijn moeder die hij zo zegt te missen. Maar is er niet een verschil tussen hoe iemand zich naar de buitenwereld toe presenteert en zijn werkelijke gevoelens? Zodra hij de camera stil zet, blijkt Parsifall helemaal niets te voelen. En hoe te reageren wanneer iemand informatie over jou, dat je homo bent, twittert, terwijl je het zelf niet op die manier de buitenwereld in wilt hebben? Op een gegeven moment verzucht Parsifall dat zijn iPhone de enige is die hem nog begrijpt.

Parsifall is een rijke voorstelling als het gaat om vraagstukken waar jongeren – maar niet alleen zij – mee bezig zijn. Op associatieve, razendsnelle en vaak humoristische wijze komt er in iets meer dan een uur een enorm scala aan onderwerpen voorbij. Van de zwemvesten op het Sunwebeiland Lesbos tot Gurnemanz’ pleidooi voor het larieïsme als antwoord op religie. Van Bert en Ernie liedje over vriendschap tot het gebrek aan saamhorigheid als in de glorietijd van voetballer Marco van Basten. Daarbij wordt gebruik gemaakt van projectoren en camera’s waardoor op het gezicht van een van de spelers kan worden ingezoomd. Zo ziet het publiek Khouloud Zaher niet alleen in de verte en en profil, maar op een scherm tegelijk en face. Op een witte stoel is, middels projectie bijna de hele voorstelling lang Parsifalls kat Beyonce te zien, als levert zij constant commentaar op het gebeuren. Dat alles en meer maakt Parsifall visueel gezien – op zijn Fries – een ‘pronkje’. Mooi is ook Khouloud Zahers dans waarbij haar schaduw over de projectie op een rond scherm valt.

Mogelijk wordt na de première van vrijdag 9 november hier en daar nog wat geslepen, maar één ding is zeker: scholieren hebben de komende maanden een streepje voor.

Het bericht Parsifalls flitsende zoektocht verscheen eerst op de Moanne.

De Lêzende Mins, Xanne Wijkamp
Gastredaksjoneel, Mark Hospers
Kollum, Karen Bies
It bêste fan deMoanne.nl
Programma Explore the North 2018
Ynterview, Marit de Weerd, Natasha Taylor, Issue Wrestling
Resinsje, Arjan Hut, Mark Kozelek, Fan mankelike bûtensteander nei kurator fan it libben
Resinsje, Jaap Krol, Johan Harstad, Max Mischa & het Tet-offensief
Fotografy, Marc Henri Queré, Transformatie
Ynterview, Richard James Foster, Elmar Kuiper & Bo Ningen, Dare to pioneer
Muzyk, Janine Meijer, Gregory Frateur, Sága
Ynterview, Arnold de Boer, Jaap Blonk, Het klankalfabet van Jaap Blonk
Kollum, Maxim Februari
Portfolio, Anne Margot Stapert
Muzyk, Theo van der Veer, Leendert van der Valk, Voudou
Poëzij, LaTasha N. Nevada Diggs, Myō – yū, #noAfricanaafter5p.m.
Ynterview, Wendy Kennedy, Jankobus Seunenga & Dick Vestdijk, Fabels met kleurkrijt
Muzyk, Onno Falkena, Fjouwer sjongeressen ferbine kulturele haadstêden Ljouwert en Plovdiv
Kollum, Tatiana Pratley, Ien fan ús

In abonnemint op de Moanne kostet €40,00 jiers (bûtenlân €50,00). Abonneminten rinne lykop mei it kalinderjier en kinne opsein wurde foar 1 jannewaris. Nimme jo in jierabonnemint geandewei it jier, betelje jo nei rato. In proefabonnemint foar twa nûmers kostet €10,00.

Sykje jo in aardich presintsje? Tink dan ris oan in kado-proefabonnemint op de Moanne. Foar €10,00 stjoere wy de twa earstfolgjende nûmers fan de Moanne nei de persoan oan wa’t jo dy kado jaan wolle. Jo krije dan wer in presintsje fan ús. Klik hjir foar de spesjale oanbieding.

Binne jo stiper fan de Afûk, Tresoar of de Fryske Akademy? Nim dan in abonnemint tjsin in redusearre taryf. Om fan dizze regeling gebrûk te meitsjen, nimme jo kontakt op mei ien fan krektneamde ynstellings. Hawwe jo oars noch fragen oer in abonnemint op de Moanne, mail dan nei: abonnemint@demoanne.nl.

Het bericht Nûmer 6 verscheen eerst op de Moanne.

RYNK BOSMA –

Trochstrings doart Teatergroep Fjoer fan Poppenwier wol wat oan en dat is dit jier mei It Pronkje fan Ierlân net oars. It is it wat soere ferhaal fan skriuwer Martin McDonagh dy’t dit jier ûnderskieden waard foar de film Three Billboards Outside Ebbing, Missouri. Sa’n tweintich jier lyn skreau McDonagh it toanielstik The Beauty Queen of Leenane dat yn it Frysk oersetten waard troch Pyt en Tryntsje van der Zee as It Pronkje fan Ierlân.

Geandewei komme de minsken yn de seal derefter dat mem en dochter eins in deadlike tango dûnsje.

Miskien is it net iens in soer ferhaal, mar mear it portret fan twa minsken dy’t beiden in dearinnende strjitte ynslein binne. En dat is noch net iens sa slim, mar mem en dochter wenje al tweintich jier yn ien hûs. Mem Mag wurdt spile troch Baukje Stavinga en de al fjirtichjierrige dochter Maureen wurdt stal jûn troch Annemarie van Esveld. Mag hat de leeftiid dat je witte dat it lêste paad fan de dearinnende strjitte in kear ophâldt. Tink dan oan de bern dy’t je efterlitte, gun dy dochter har gelok en betink ris wêrom de beide oare dochters harren holle nea sjen litte.

Nee, de mem tinkt dat alles yn it libben om har en har drankje draait. In drankje dat hja alle dagen krijt fan de dochter en dêr meie gjin kluten ynsitte fansels. Geandewei komme de minsken yn de seal derefter dat mem en dochter eins in deadlike tango dûnsje, wêrby’t se besykje elkoar te smoaren mei in berop op de leafde mei in haadletter.

It is iensum en it portret fan de beide bruorren Robert en John Kennedy oan de muorre glimkje Maureen ta as woenen de mannen sizze ‘toe no, juh’, mannen genôch yn de wrâld. Dy wrâld stapt de húskeamer binnen mei de buorman Ray, dy’t Maureen freget op in feestje fan syn broer Pato. De mem besiket de útnûging yn de kachel te triuwen en dat set de ferhâldingen noch mear op skerp. Geert Couperus spilet Ray en hy sjocht dwers troch Mag hinne.

Syn broer Pato, spile troch Sjoerd Stenekes, is de wat ferlegen sjarmeur dy’t eins dochs leaver al te grutte swierrichheden út de wei giet. Mar de leafde krijt Maureen en Pato te pakken, mar Mag rydt der troch hinne en geastlik hat Maureen ek in hiel ferline mei te tôgjen. It binne allegearre lytse ferwizingen nei gruttere tsjinslaggen yn it libben dy’t yn ‘e loft hingjen bliuwe.

De loopgraven fan haat tusken mem en dochter wurde stadichoan djipper, wat dat oanbelanget seit de dream fan Maureen alles: in treastende manljusearm om har hinne as sy yn it swart delsjocht op de kiste mei mem deryn.

It Pronkje fan Ierlân wurdt in swarte komedy neamd, hilarysk en bitter mar net maklik om dat alles op it publyk oer te bringen en it liket derop dat Teatergroep Fjoer him oan dit ferhaal in bytsje fertild hat. De goede bedoelingen binne der wol, dêr leit it net oan. Mar goede bedoelingen jouwe de minsklike tragedy net de djipgong dy’t de taskôger easkje mei. It bliuwt stykjen yn goede bedoelingen en dat is op sa’n jûn net genôch.

Het bericht Goede bedoelingen net genôch foar It Pronkje fan Ierlân verscheen eerst op de Moanne.

Samenwerking Explore the North en cultureel magazine de Moanne

Explore the North en cultureel magazine de Moanne slaan de handen weer ineen voor de zesde editie van het festival op 22 t/m 24 november in de binnenstad van Leeuwarden. Voorafgaand aan het festival verschijnt een papieren editie van de Moanne die geheel in het teken staat van Explore the North. Het tijdschrift valt anderhalve week voor het festival bij alle abonnees op de mat en is – zolang de voorraad strekt – ook verkrijgbaar in de Stadskas op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden tijdens het festival voor nieuwsgierige lezers en nieuwe abonnees.

Deze speciale editie van de Moanne bevat onder meer interviews met Gregory Frateur van Dez Mona en performancekunstenaar Jaap Blonk over visuele en klankpoëzie. Daarnaast ook verhalen over Issue Wrestling ,voodoo, de verrassende kant van schrijver Simon Vestijk door de ogen van Jankobus Seunenga, de samenwerking tussen dichter Elmar Kuiper met de Japanse band Bo Bingen, een bijdrage over de teksten van Mark Kozelek, illustraties geïnspireerd op de geschiedenis van Leeuwarden door Citybook-beeldmaker Anne Margot Stapert, meertalige poëzie van Citybook-schrijver Latasha N. Nevada Diggs uit New York, een column van Maxim Ferbuari en nog veel meer.

Het bericht Explore the North-editie ‘de Moanne’ verscheen eerst op de Moanne.

TSJOMME DIJKSTRA –

Wannear’t filmmakkers en studinten fan in media-oplieding yn it Noarden klear binne mei har oplieding, kieze se der yn ’e regel foar om har angel út te smiten yn de Rânestêd of ticht(er) dêrby yn de buert. It platfoarm New Noardic Wave besiket mear kânsen foar harren te kreëarjen, om har yn it Noarden trochûntwikkelje te kinnen. Op it Media Art Festival en it LUNA Festival yn Ljouwert hat it platfoarm trije eveneminten mei op poaten set. Dêroer fertelt Anton Felipa, produksjelieder fan New Noardic Wave.

We willen makers bij elkaar brengen en uiteindelijk het regenachtige filmklimaat naar een zomers klimaat toe brengen.

Anton Felipa (37) kaam sels fyftjin jier lyn fan Curaçao nei Ljouwert om de oplieding Media & Entertainment Management by de NHL te dwaan. It muoide him, doe’t oan de ein hast al syn stúdzjegenoaten oan de ein fan de oplieding ôfstutsen nei it Westen fan it lân. “Een paar jaar geleden kwam ik Bart Dokter (regisseur, red.) tegen op het Noordelijk Film Festival en toen kwam dat ook ter sprake.” Justjes letter wienen se beiden belutsen by it opsetten fan it Fryske 48 Hour Film Project.

Seis jier letter binne se dat noch en is it in fêst ûnderdiel fan it Noordelijk Film Festival. Filmmakkers wurde foar it projekt útdage om yn 48 oeren tiid mei in groepke in film te meitsjen – fan it betinken oant en mei it draaien. In moaie kâns om ûnderfining op te dwaan en ideeën yn de praktyk te bringen. Mar it is net genôch om ôfstudearre makkers yn it Noarden te hâlden. Mei jild fan de provinsje is dit jier New Noardic Wave úteinset.

‘Verhaalvertelklimaat’

“Fryslân heeft misschien geen filmklimaat, maar wel een klimaat dat aan de basis kan staan van films, games, webseries, podcasts, boeken, nieuwe mediaproducties. Dat is namelijk een ‘verhaalvertelklimaat’. Wij geloven in een brede (…) aanpak waarbij het ‘narratief’ centraal staat”, skreaunen Joris Hoebe en Anton Felipa 18 augustus yn in Te Gast yn de Leeuwarder Courant. Doel is net om yn Fryslân nije festivals of poadia út de grûn te stampen. “Die zijn er genoeg”, seit Felipa no oan de tillefoan. “We willen makers bij elkaar brengen en uiteindelijk het regenachtige filmklimaat naar een zomers klimaat toe brengen.”

Om dat te berikken, besiket de stifting makkers op ferskillende manieren te stimulearjen. Alderearst kinne makkers op de site fan New Noardic Wave in eigen profyl oanmeitsje, mei in portfolio en sa yn kontakt komme mei oare minsken yn de filmwrâld. Dêrneist is der bygelyks it New Noardic Wave-lab. “Daarbij koppelen we makers aan andere disciplines om een film van één minuut te maken.”

Makkers fan de takomst

“We hebben dat eerder dit jaar gedaan rond de Dag van het Wad. Toen hebben we filmmakers gekoppeld aan zangers, dichters, andere kunstenaars, om hun interpretatie van het Wad te geven. Dit weekend hebben we de tweede editie gehad. Makers werden gekoppeld aan mensen die geen directe link met de mediawereld hadden, om met andere ogen naar Culturele Hoofdstad te kijken. Het thema was ‘makers van de toekomst’. Hoe Friesland eruit zou zien als het in 2081 opnieuw Culturele Hoofdstad is, in de vorm van een serie portretten.”

New Noardic Wave lûkt op mei ynstellingen, opliedingen en festivals yn it Noarden om makkers in poadium te jaan. De ynstek is úteinlik om wat opbloeie te litten dat ek nijsgjirrigens wekker roppe sil by produsinten en fûnsen.

Yn de binnentún fan boekhandel Van der Velde wurde kommend wykein op it LUNA festival trije dagen koarte films toand. It programma is mei troch New Noardic Wave gearstald. Felipa: “Het zijn films van zowel internationale als lokale makers. Denk aan filmhuisfilms, maar korte films.” Der is in kompilaasje fan ‘waadympresjes’ te sjen en ek wurdt in film of klip toand, dy’t in team fan filmmakkers, mediakeunstners en oare makkers op 21 novimber meitsje sil binnen it tema/projekt LinkedUp.

Tinkbyldich kampfjoer

In oare aktiviteit wurdt organisearre yn de mande mei de Academie voor Popcultuur. By it moanlikse evenemint Kampfjoer diele fiif troch New Noardic Wave selektearre film- en mediamakkers – om in tinkbyldich kampfjoer hinne – de ferhalen efter harren lêste wurk. Lokaasje is almeast de Academie voor Popcultuur. Yn ferbân mei de ynternasjonale wike fan de Academie voor Popcultuur is der kommende tongersdei oan de Snekerweg 1 in spesjale ‘iepen’ edysje mei in diskusje mei in panel fan minsken út it wurkfjild.

“Het thema is: hoe het medialandschap in deze tijd omgaat met ethiek”, seit Felipa. It panel bestiet út regisseur Dennis Overeem, produsint Hooman Nassimi en de Hongaarske filmdistributeur György Rétfalvi. De wyks dêrop, op woansdei 28 oktober is der noch in edysje fan Kampfjoer, dy’t lykas de diskusjejûn ek ûnderdiel is fan it Media Art Festival. In oantal filmmakkers út it Noarden fertelt oer it foltôgjen fan har nijste wurk, oer de komplikaasjes dy’t se yn it proses tsjinkamen en har manieren om dêr mei om te gean, om de film te meitsjen dy’t se foar eagen hienen.

It Media Art Festival duorret fan 15 novimber oant en mei 2 desimber. It LUNA festival is fan 22 novimber oant en mei 24 novimber.

Het bericht Noarden fan dekôr nei thúsbasis foar film verscheen eerst op de Moanne.

HENK WOLF –

Ik ben een groot fan van luisterboeken. Omdat ik dagelijks een uur heen en een uur terug moet rijden tussen huis en werk, heb ik een heleboel tijd om ze te beluisteren. Nou is het luisterboek in Nederland niet zo populair, daarom sla ik er van tijd tot tijd in Duitsland wat in. De mooiste luisterboeken liggen daar soms voor een tientje bij de benzinepomp.

Laatst luisterde ik naar ‘Ein Hologramm für den König’, de vertaling van Dave Eggers z’n ‘A Hologram for the King’. En opeens was ik even in verwarring. Iets met een ‘Heiß-Kuhl-Fete’. Wat in vredesnaam was dat? Of was het ‘Heiß-Cool-Fete’? Het verhaal speelde in de woestijn, dus iets met warmte?

Toen realiseerde ik me dat ik de Amerikaanse hoofdpersoon vertelde over een ‘Highschool-Fete’, een feestje op de middelbare school. Had ik een Engelse of Nederlandse versie beluisterd, dan had ik dat vermoedelijk nooit anders geïnterpreteerd. Nu werd ik even gefopt doordat het Duits de voorleestaal was.

Hoe werkt dat? Wel, heel veel van wat mensen zeggen is in principe op meer dan één manier te interpreteren. Toch interpreteren we de meeste uitspraken maar op één manier. Onbewust gebruiken we alles wat net gezegd is om de meest waarschijnlijke interpretatie te achterhalen. Dat verschijnsel heet priming.

Zo zullen de meeste mensen de zin ‘bij de zebra is een klein jongetje gevallen’ heel anders interpreteren als net daarvoor over een dierentuin is gesproken dan wanneer er over bussen, trams en stoplichten is gesproken. Meestal helpt priming bij het begrijpen van wat anderen bedoelen, maar soms worden we erdoor gefopt.

Het bericht Heiß-Kuhl-Fete verscheen eerst op de Moanne.

RYNK BOSMA –

De foarstelling Tusken Twa Tuorren yn Wergea giet fansels net alhiel tafallich diels oer de djippere betsjutting fan Sint Maarten. Net allinne is de katolike Sint Martinustsjerke yn Wergea neamd nei dizze hillige dy’t benammen yn ferbân brocht wurdt mei in ferske sjonge en dan as bern mar hoopje op suertsjes en oar snobbersguod. Yn Wergea leit de klam op de oare kant fan syn tinken, it dielen en gastfrij wêzen. It is yn de praktyk faak lykas it Carnaval dat ek op dy alfde novimber úteinset, wol de oerflakkige lusten fan it katolike feest mar net de lêsten.

De foarstelling hat op in prachtige wize in djippere betsjutting jûn oan de katolike suertsjekening.

De foarstelling Tusken Twa Tuorren hat op in prachtige wize in djippere betsjutting jûn oan de katolike suertsjekening en jout him it hillige habyt werom. Want de soasjale gearhing fan it doarp stiet op it spul no’t de tsjerke oergiet nei de gruttere parochy fan Ljouwert. It kin net mear út, der komme hieltiten minder minsken. En sa komt ek dy sa wichtige soos faai te stean.

It is yn dy tsjerke net alhiel tafallich dat pake Karst Sikkema fuortendaliks al stroffelet ear’t hy it wurd nimt. Syn siel leit yn it bestean fan de soos sa’t dy ea bestie, hy hat de leeftiid fan spierpine, reuma en jesels werhelje. En dêr hat Karlien as pakesisser en foarsitter fan de jeugdsoos gjin boadskip oan. De soos krijt it betsjutting mei fan de Akropolis yn Athene; wat is dy Grykske stêd sûnder dat gebou fan gloarje, wat is Wergea sûnder syn soos. De dûnsjende nimfen ferwize nochris nei dy fergeliking mei Athene. Fansels mei de nedige selsspot, ek al is de muzyk op de trompet wol sa moai mankelyk dat allinne dêrom al alles bestean bliuwe moat.

Ald tsjinoer nij, dat is de kar dy’t yn elk doarp altiten weromkomme sil. Sikkema wol de soos fan de tsjerke keapje en yn eigen behear hâlde, mar miskien is dit ek wol in betinksel ‘fan in âld man dy’t syn jeugd opnij belibje wol’ sa’t ien dat neamt. En de takomst? Miskien de tsjerke as in Wellness Resort, as in plak om de eigen rêst werom te finen. De eigen takomst opnij stal jaan en sa reizget it publyk lâns de reade tried fan de âlde Sint Martinus nei de nije Bidler dy’t de nije klean fan teater en kultuer al oanlutsen hat.

It nije fan de soos yn de foarm fan rapmuzyk, it bestean yn 2040 fiere as plak dêr’t minsken mei elkoar wêze kinne, plak foar hobby’s of selfys as dat teminsten dan noch bestiet. Mar dan sûnder al dy plysjeregels want de romte moat beheard wurde as behearder en net as plysjeman. En sa wurdt de swalker fan de nije tiid yn de klean fan in pylger in nij ûnderkommen oanbean. Miskien is de dream wol grutter as de winsk, is it fier sjen nei de takomst wol moaier as de takomst sels. Mar as it sa ferpakt is as yn de foarstelling Tusken Twa Tuorren mei prachtige muzyk, mei sa’n 200 ynwenners dy’t allegearre in stientsje bydrage, dan jout it neat. In foarstelling hat it foarrjocht moaier te wêzen as wat de dei fan moarn ús taseit. En dat rjocht hat dit fleurige muzykteater mei beide hannen oangrepen, want it is in muzikaal feest wurden.

Het bericht Tusken Twa Tuorren muzikaal feest verscheen eerst op de Moanne.

KAREN BIES –

Ik woe dat ik handich wie mei sifers. Wie ik mar in finansjele man by oerheid of bedriuw, dy’t snapt hoe’t hy de Kosten en de Baten, links en rjochts, lykmeitsje moat. By my binne links en rjochts ferskillende getallen. De ekonomylearaar (Stallinga) stie altyd te suchtsjen en te skodholjen by myn brike balâns. Foar mysels is dit net sa slim, mei myn eigen administraasje kin ik wol libje, mar ik haw ek sân jier lang ponghâlder west fan Buertferiening ‘De Trochsakkers’ yn Oerterp. Ik neam se hjir by namme, want jim meie se bêst freegje nei malversaasjes út myn tiid. Dêr is dus gjin sprake fan. Ik wie altyd earlik. Mar ik krige it net lyk. Wylst der mar tritich famyljes lid wiene, yn de pot mar fiifhûndert euro siet en ik goed rekkenje kin.

Under it lange wachtsjen hiene wy sin oan wat te drinken, mar der wie gjin kreamke of kafee flakby om wat te spendearjen. Doe ha wy mar wat jild yn it rûn struid tusken it publyk en giene we wer nei hûs.

Wêr gong it mis? Ik hie in tige fariabele post ‘Onvoorzien’. Dy’t alle jierren nei de Ald en Nij-buorrel by de fjoertonne, oanpast wurde moast. Ofhinklik fan hoe gesellich, let en djoer it wurden wie. Nei sân jier joech ik it op. Ik krige in kadobon (dy’t ik sels op de begrutting sette) en de Trochsakkers waarden nei myn fertrek omdoopt ta ‘De Trochsetters’. Fette tiden brutsen oan foar de buertferiening.

Dit wykein op de ReOpening binne se begûn de balâns op te meitsjen fan Ljouwert Kulturele Haadstêd. Logysk dat se my net freegje om te helpen mei rekkenjen. It optellen fan besikersoantallen, oernachtings yn de stêd en hoefolle bier/fris/kofje der ferkocht is, soe ik wol kinne. Mar dêr giet it net om. It giet der om dat de balâns goed útfalt. Rekkenmasters meitsje dy sommen en dêrby rekkenje se mei gemiddelden. In foarbyld: foar de Reuzen fan Royal de Luxe hawwe 430.000 minsken yn Ljouwert west. Dy soene yn de stêd gemiddeld 30 euro de man útjûn hawwe, sizze se. Opbringst: 12,9 miljoen.

No mei ik as ûnbekwame ponghâlder net seure, mar hoe komme se by dy gemiddelden? Wy hawwe mei syn trijen op in snein yn augustus nei de Reuzen west. Under it lange wachtsjen hiene wy sin oan wat te drinken, mar der wie gjin kreamke of kafee flakby om wat te spendearjen. Doe ha wy mar wat jild yn it rûn struid tusken it publyk en giene we wer nei hûs.

Yn de folpakte pindelbus hongen wy toarstich en yn ûnmacht oan de lussen. Ik wiisde M. op de minsken op de terraskes by it Oranjehotel en Wouters en De Stee. Sy wol! Mar doe seagen we nochris goed nei de taffeltsjes. Dy wiene allegear leech. Gjin fris en bitterballen. It wie gewoan te drok om elkenien te betsjinjen.

Ik bedoel mar: telt dat ek mei op de balâns? Hoe komst der achter wat der werklik fertsjinne is? Witst, ik fyn echt dat it nét om jild giet. Kulturele Haadstêd wie in prachtich feest, kultuer makket it libben moaier en mei dus wat kostje. Mar foar de politike ferantwurding makket it wól út. De sifers moatte doge. Lit links en rjochts dan mar ferskillend útkomme, in wibelige balâns is net slim. Mar better is gewoan elkenien freegje, earlik sizze en optelle, sis ik as âld-Trochsakker. En noch even wachtsje oant néi Ald en Nij.

Het bericht Balâns verscheen eerst op de Moanne.

ELSKE SCHOTANUS –

De ôfrûne dagen wie der in soad omtinken foar it slotstik fan LF2018, it jier dat Ljouwert/Fryslân kulturele haadstêd fan Europa wie. Yn in frijwat nuete talkshow, 25 novimber opnaam yn it stedskantoar, krigen in tal makkers de gelegenheid om werom en foarút te sjen. Dêr en ek bûten op it plein frijwol oars neat as positive lûden. Moaie foarstellingen, elk die mei, Fryslân is op de kaart set en neam mar op. En ik? Ik bin, earlik sein, wat mankelyk. Emosjoneel. Fertrietlik. Wat it goede wurd foar myn stimming is, ik wit it net krekt, ik hoech der yn elk gefal net foar nei in terapeut want moarn is it wer oer, mar it mei der dizze dagen al even wêze. Gelokkich wie der ien dy’t myn tinzen oangeande LF2018 min as mear werjoech: dat wie, oan de ein fan de talkshow, Sjoerd Bootsma.

Just dit jier, LF2018 dat ‘creating in open mienskip’ as wichtichste doel en missy hie, brocht neist alderhande posityfs in maatskiplike ferhurding, dêr’t de ein fan wei rekke.

Nee, it weromsjen op in bysûnder jier makket my net mankelyk om’t ik lang net alle foarstellingen bywenje koe: dêr ha ik it jild net foar. Mar sokken binne der mear. En nee, weromsjen hat likemin ynfloed op myn stimming hân, om’t ik nergens inbydrage oan levere. Ik sjong net, spylje gjin ynstrumint, wie gjin parkearwacht, fersoarge nergens de catering. Ek dêrmei bin ik net de iennige, dat jildt foar 90% fan de ynwenners fan ús provinsje. Dat alles is net dat makket dat ik, no’t it jier foarby is, de keamer op en del trêdzje. Unfoldien. Want wat stie der yn it bidbook? Op it omkaft dit: ‘iepen mienskip’ en fierderop:

“Lwd2018 is about creating an

open Mienskip

There is a dark side to Mienskip. Frisians are prone to being wary of external input, clinging to a static definition of their culture and landscape. This is why, in the 21st century, we want to transform Mienskip into an open Mienskip. It retains the action-oriented, bottom-up spirit, but incorporates the open-minded, outwardlooking attitude that is needed if our society is to evolve and connect with Europe. SelectingLeeuwarden-Ljouwert as European Capital of Culture would affirm and reinforce thisvital shift in attitudes.”

Ensafuorthinne. En ik fielde my, earlik sein, doe’t ik it fiif jier ferlyn lies, slim misledige. Wat no Friezen benaud foar ynfloeden fan bûten? Wat no Friezen hâlde fêst oan har statyske definysjes fan kultuer en lânskip? En trouwens, as it sa wêze soe, wat is der mis mei keatswedstriden en skûtsjesilen? Us eigen taal? Dat we de skries op de hikke weromsjen wolle? De bûterblommen yn it fjild? Muoite ha mei gasboarringen, sânwinning yn de Iselmar, wynmûne- en sinneparken? Sinneparken yn Sineeske hannen…

De mienskip moast in iepen mienskiep wurde. Iepen Mienskip, dan giet it net om de politike en/of kulturele elite dy’t snobreiskes nei oare kulturele haadstêden makken. Iepen Mienskip, dat draait ek net om alve ynternasjonaal ferneamde keunstners hjir in fontein del plantsje te litten. Iepen Mienskip giet likemin oer kânsen foar in hantsjefol nije makkers foar wa’t ynternasjonale kontakten in ferriking betsjutte (kinne). Iepen Mienskip siet foaral yn tal fan foarstellingen en barrens dêr’t, yn de rjochting fan it eigen publyk, mei sein wurdt: ús mienskip is in mienskip yn feroaring. Dan giet it om migraasje, dan giet it om akseptaasje fan – en iepenstean foar de oar.

Ik seach ‘Lost in the Greenhouse’, oer de komst fan Poalse arbeiders nei de kassen fan Seisbierrum. Ik seach Wereldburgers van de Voorstreek oer in winkelstrjitte dy’t, troch alle migraasje, sterk fan oansjen feroare: tusken de oarspronklike bewenners en ûndernimmers wenje en wurkje minsken fan oeral wei, en al dy minsken ha har ferhalen. Ik seach in list mei nammen fan flechtlingen dy’t ûnderweis nei Europa omkamen. Ik seach dichters foardragen yn Europeeske minderheidstalen. Ik seach it programma Iepen-Up dat gasten fan alderhande slach oan it wurd liet, dêr’t diskusjes fierd waarden dy’t derta dogge. Ik seach befeiligers op de dakken. Ik seach opmerkingen op ’e sosjale media as: Swarte Pyt is ús kultuer, stjoer se werom nei Afrika en litte sokke opstokelers in baan sykje. Ik seach reaksjes op in opinystik fan Jabik van der Bij op It Nijs wêrby’t dit de útsjitter wie: ‘Sûnt de dochter fan Jabik op in Turkse piemel sit, is hy wol hiel pro GL/D666 wurden’. Ik seach ek hoe’t KOPZ-demonstranten troch anty-demonstranten bananen tatreaun waarden as wienen sy apen.

‘De intocht van Sinterklaas en Zwarte Piet,’ sei Sjoerd Bootsma yn de talkshow, oan tafel mei Karen Bies en Kirsten van Santen weromsjend op LF2018 ûnder mear, ‘dat hebben we als samenleving nog niet geregeld met elkaar. (…)’ En mear ferstannige wurden. Mar just dit jier, LF2018 dat ‘creating in open mienskip’ as wichtichste doel en missy hie, brocht neist alderhande posityfs in maatskiplike ferhurding, dêr’t de ein fan wei rekke. Tusken befolkingsgroepen, tusken links en rjochts, dêrby krige de kulturele elite likegoed as justysje en media fiks op ’e bealch. Gutmenschen, hege huodden, subsydzjefretters en gean sa mar troch. Mei bananen en gelul oer Turkse pimels teart de diskusje oer de kleur fan Pyt bytiden sels om yn ûnferhoalen rasisme: yes, there is a dark side to mienskip.

Het bericht There is a dark side to mienskip verscheen eerst op de Moanne.

Fan 14 desimber 2018 o/m heal jannewaris 2019 organisearret Lân fan Taal yn gearwurking mei kultureel tydskrift ‘de Moanne’ en BWH-ontwerpers in Marboei-eksposysje yn besikerssintrum OBE.

In Marboei is in ankere boei op it wetter dêr’t boatsjes frij oanlizze kinne. Yn totaal skreaunen trettjin dichters út Nederlân en Flaanderen in gedicht op it Fryske wettter, keppele oan ien fan de Fryske Marboeien.

Op dizze eksposysje binne alle Marboei-gedichten mei-inoar te lêzen en te hearren yn it besikerssintrum OBE yn Ljouwert. De gedichten fan Ellen Deckwitz, Eeltsje Hettinga, Arjan Hut, Maarten Inghels, Elske Kampen, Jaap Krol, Elmar Kuiper, Erik Lindner, Joost Oomen, Jacobus Smink, Saskia Stehouwer, Marjoleine de Vos en Syds Wiersma wurde eksposearre yn harren oarspronklike taal en yn in Ingelske oersetting.

De oersettingen binne makke troch David Colmer, David McKay, Michele Hutchison, Joel Thomas Katz, Robert Perry en Saskia Stehouwer. Mei tank oan Elske Schotanus, dy’t de Fryske gedichten nei it Nederlânsk oersetten hat.

Neist de eksposysje fan de Marboei-gedichten, binne ek de foto’s dy’t fotograaf Remco de Vries makke fan it Marboei-projekt te sjen yn de eksposysjeromte fan OBE.

Poëtyske ankerplakken op it Fryske wetter
De Marboeien lizze op bysûndere plakken yn it Fryske wetter. Foar dichters in boarne fan ynspiraasje. Sa makke dichteres Ellen Deckwitz foar it earst yn har libben in boattochtsje, seach Elmar Kuiper nei it ferline op de Swarte Brekken, ferruile Maarten Inghels foar ien dei de Antwerpske binnenstêd foar de Alde Feanen en gie Jaap Krol nochal op en del op de Sleattemer Mar.

Foar mear ynformaasje oer dit projekt, sjoch: www.marboei.frlen www.demoanne.nl.

Het bericht Eksposysje Marboei-gedichten yn OBE verscheen eerst op de Moanne.

Understeande boeken bespruts Ernst Bruinsma koartlyn yn Op en út, it kultuerprogramma fan Omrop Fryslân:

Obe Postma – Selected Poems. Uitgeverij Wijdemeer, 2018. www.wijdemeer.nl

Marieke Lucas Rijneveld – De avond is ongemak. Utjouwerij Bornmeer, 2018. www.atlascontact.nl

Het bericht Ernst Bruinsma yn Op en út verscheen eerst op de Moanne.

ELSKE SCHOTANUS –

Zaterdag 1 december ging Daar. (waar geen mens eerder ging.) in première in het Tryatergebouw in Leeuwarden, een voorstelling van het noordelijk theatercollectief Illustere Figuren. Daar wordt aangekondigd als ‘een hoopvolle jonge jongensvoorstelling over utopisch durven denken. Een ode aan streven, een lofzang op de fantasie’.

Daar is een caleidoscopische voorstelling, een collage van min of meer losse scènes die in allerlei details toch ook weer in elkaar grijpen.

Tim Verbeek, als een niet al te welbespraakte scholier, houdt een boekbespreking over Waterschapsheuvel, het boek van Richard Adams waarin een groep konijnen op zoek gaat naar een andere plek, omdat hun leefwereld wordt bedreigd. ‘En dan is het oorlog en dan is de oorlog over.’ Op die toon. Vervolgens zitten spelers op een bankje, de vraag aan hen luidt: met hoeveel zijn wij hier? Waarop de vier, bloedserieus, gaan tellen hoeveel mensen er in de zaal zitten. De mannen spreken over passie en moed op een dermate slome, trage manier, dat, zou je het als tekst lezen, je deze verveeld weg zou leggen. Zo niet bij Illustere Figuren: het begin van de voorstelling is zo… – wat is het goede woord? melig? – dat het publiek constant in de lach schiet.

Als het gaat om ‘daar, waar geen mens eerder ging’, dan wordt in sneltreinvaart geschetst waar de mens eerder ging. De korte geschiedenis van de wereld, levendig gebracht door Raymond Muller, loopt van Eva die zich laat verleiden door de slang, via conflicten om bezit, het ‘mijn’, via ruilhandel, de komst van het geld, een economische crisis, de opkomst van Hitler, de aanslag op het WTC, War on Terror, naar Trumps ‘We Will Make America Great Again’-getetter. ‘En toen was het oorlog,’ zo vatte Tim Verbeek Waterschapsheuvel samen, ‘en toen was de oorlog over.’ Of niet. De taal staat bol van de –ismen, elkaar vaak bestrijdende ideologieën en stromingen, omgeroepen en geprojecteerd op doorzichtige doeken.

Waar is de plek waar geen mens eerder ging? Aangekondigd als ging het om een film, gaan de mannen de ruimte in op zoek naar andere werelden. Tim Verbeek als kapitein, de anderen als stuurman, navigator, communicator en cadet komen terecht in een ‘zielloos limbo’. Er is een knop: twee rechtopstaande rechthoeken – pauze – ernaast een driehoekje dat naar rechts wijst – play. Het is daar, waar geen mens zou willen zijn.

Of is het ‘Daar, waar geen mens eerder ging’ niet zozeer letterlijk een andere, betere wereld, ergens in de ruimte, maar niets anders dan, figuurlijk, de toekomst? Een toekomst misschien waar bezit is uitgebannen, waar je wat je nodig hebt kunt ‘huren’? Een utopie, een hoopvolle toekomst, een toekomst om naar te streven.

Daar is een caleidoscopische voorstelling, een collage van min of meer losse scènes die in allerlei details toch ook weer in elkaar grijpen. De acteurs stellen elkaar vragen als ‘wat doe jij eigenlijk aan het milieu?’ of ‘jij bent vegetariër, maar waarom geen veganist?’, een van de vele –ismen die als projectie voorbijkomen. Op een van de planeten waar leven blijkt te zijn, worden vijf konijntjes waargenomen, waarmee ook Waterschapsheuvel terug komt.

Wordt, in het begin, gevraagd wat er gebeurt als je een voorwerp loslaat en geldt de wet van de zwaartekracht, dan blijkt datzelfde voorwerp later in de voorstelling te zweven. Daar is inderdaad een ‘jongensvoorstelling’, vol fantasie en humor, maar wel degelijk ook een die tot nadenken stemt. Bovendien, zo grapt het collectief op zijn site, genomineerd voor de Pim Zaanstra Award voor ‘beste voorstelling ooit 2018’. Voor wie wil ervaren of Daar niet alleen een nominatie, maar ook een Award waard is, raad ik het Stormram muziek- en theaterfestival aan, 14 december in de Lawei in Drachten. Met klem.

Speellijst.

Het bericht Daar genomineerd voor Pim Zaanstra Award verscheen eerst op de Moanne.

FREDDY SCHELTEMA & PAUL DE BRUIN –

Doe’t ik Hilda Talsma, skriuwster fan de Frisum Trilogy, Wyn-trilogy, Brekber en Slangen ûnder it bêd, mailde om har meiwurking foar dit item antwurde sy dat se graach portrettearre wurde woe op Sardinië of yn Suriname, omdat dy lannen yn twa fan har boeken foarkomme. Dit foarstel waard troch Paul en my utermate posityf ûntfongen, mar de redaksje fan De Moanne wie minder entûsjast. As kompromis kaam It Bilt út de bus. En nei kofje en koeke yn har âlderlik hûs yn Alde Leie ride we op in prachtige novimberdei rjochting it noarden.

No wenje ik al in skoft yn Warten, mar dit is myn thús. Hjir lizze myn roots. Ik fyn It Bilt magysk.

Hilda, wêr binne we hjir?
“We steane op de seedyk krekt bûten Nijesyl.”

Wêrom is dit plak sa spesjaal foar dy?
“Yn myn jeugd ha ik hjir wenne en ik fiel my ferbûn mei It Bilt. No wenje ik al in skoft yn Warten, mar dit is myn thús. Hjir lizze myn roots. Ik fyn It Bilt magysk. Ik siet yn Ljouwert op skoalle en at ik dan middeis wer nei Alde Leie gien wie, koe ik wer azemje. Ik hâld fan de kleuren, de stilte en de romte. Je binne hjir ien mei de eleminten. Hjoed is it fantastysk waar, mar it kin hjir ek waaie en stoarmje.”

Hat dit plak ynfloed op dyn skriuwen of jout it ynspiraasje?
“Yn myn earste boek De Twadde Hûd beskriuw ik it doarpslibben sa’t ik dat yn grutte linen yn Alde Leie belibbe ha. Ek krij ik hjir ynspiraasje, mar dat moat net te grut makke wurde: ik krij ek ynspiraasje at ik oant it rúthimmeljen bin.”

Doe’t ik dy mailde, tocht ik: wy belânje op in maneezje of op in skûtsje.
“Dat hie ek kinnen. Hynders en skûtsjes binne passys, mar ik woe graach portrettearre wurde dêr’t ik my it meast thúsfiel: It Bilt.”

Stel do wurdst frege foar it projekt Oare Wurden en do meist 8 wiken op in plak yn Europa wurkje oan in nij boek. Wer soest hinne gean en wêrom?
“Ik soe dan graach nei Skotlân wolle. Dat is san stoer lân! Ik hâld fan de rûchte, mar ek fan de mystyk dêr. Mar it mei ek Ibiza wêze. Dêr kin ik my ek fermeitsje. Dat party-eilân hat ek hiele moaie stille plakjes sûnder toeristen. Ik ha sels de sliepkeamer behongen mei in foto fan de baai fan Cala Vadella. Sa is it krekt oft wurd ik eltse dei wekker op it strân fan Ibiza.”

Hearst hjir ek muzyk? Wat is de soundtrack fan It Bilt?
“Ik hear hjir de lekker dreamerige muzyk út de searje Outlander. Mar ik hear hjir ek countrymuzyk of AC/DC.”

Hein Jaap Hilarides sei tsjin ús: de blues is de soundtrack fan It Bilt. Dat past by it desolate.
“Dat bin ik net mei him iens. De blues is te tryst foar It Bilt. Ik fyn it hjir net iensum en ferlitten. Ik sjoch hjir altyd feroarjende kleuren en prachtige linen. Dêr past gjin deprimearjende muzyk by.”

Moat hjir ek wat feroare wurde?
“Nee, neat mear oan dwaan. We moatte hjir echt net mear toerisme of yndustry. It Bilt is lekker anonym en orizjineel. It is fansels troch minsken-makke-lân, mar it is sa krachtich en it hat in funksje. Dat prachtige grien moat grien bliuwe en dat skitterende blau moat blau bliuwe. Dizze linen: neat mear oan dwaan!”

We ride in toeristyske rûte werom nei Alde Leie. Underweis krije wy skiednisles. Oer stinzen, tsjerken en Freark fan Hallum, abt fan it eardere kleaster Mariëngaard. Wy komme lâns it hûs dêr’t se wenne hat. Se fertelt oer har jeugd, oer it boartsjen op ûnmjitlike fjilden en brede sleatten. Dat se hjir oere en tiid somtiden ferjitten wie. At we ôfskied nimme, seit se in tekst dy’t eins de hiele lading dekt:

‘Ast tegearre falst mei dysels, dan falt de tiid fuort.’

Dat kin yn Suriname, mar ek op It Bilt!

Het bericht It plak fan Hilda Talsma verscheen eerst op de Moanne.

MARINTHE DE HEK –

Efter eltse grutte man stiet in sterke frou, sizze guon wolris. Efter legendarysk skriuwer Joe Castleman stiet de frou dy’t wy foaral kinne as hekse Cruella DeVille út de jeugdfilm oer de 101 hûntsjes. It bliuwt machtich hoefolle gesichten topaktrise Glenn Close sjen lit yn har oeuvre, dat strekt fan de jierren ‘80 oant de dei fan hjoed. Fan beruchte blondine yn Fatal Attraction (1987), oant behâlden mar lumige frou fan in fierd Amerikaanske skriuwer.

Joe en Joan wurde útnûge om yn it Sweedske Stockholm de Nobelpriis foar literatuer yn ûntfangst te nimmen. In prestaasje dy’t it pear op tradisjonele wize fiert. Ljocht en ferheugd dûnsje en springe se op it echtlik bêd, sa as sy diene doe’t Joe noch oan it begjin fan syn karriêre stie en syn earste boek úteinlik publisearre wurde sil. Farsk skieden fan de mem fan syn soan, beslút Joe mei syn studint Joan in takomst te bouwen. Hy as strieljend middelpunt fan in prachtich literêr mearjierrich plan, sy as syn stipe en help, altyd dêr as syn klankboerd.

Hoe mear’t de priisútrikking yn it kâlde Stockholm tichterby komt, hoe mear lêst Joan krijt fan de trochtaastende fragen dy’t sjoernalist Nathaniel Bone stellen bliuwt. Op syk nei smeuïche ferhalen foar in biografy oer de winnende skriuwer, prate ferskate leden fan de famylje mei de skynber belutsen Bone. Hoe mear tiid Joan yn Stockholm mei har soan en man trochbringt, en hoe mear tiid Bone krijt om de ferskate mystearjes fan in 40 jier âld houlik bleat te lizzen, hoe mear’t Joan har begjint ôf te freegjen oft sy en Joe wol yn itselde ferhaal libje oer hoe’t harren takomst en berikken opboud binne.

Wylst Joe ûnder grutte spanning stiet om de erkenning en it priizgjen fan syn persoan omearmje te kinnen, nimt syn frou Joan in oar paed, op syk nei har eigen ferhaal. Yn dit relaasjedrama mei Skandinavysk tintsje rint de spanning hieltyd mear op, wylst eltsenien hoopfol wacht op it grutte momint foar de famylje. Mar de haadpersoan driget te missen.

The Wife is noch te sjen yn Slieker yn Ljouwert.

Film: The Wife (2017)
Rezjy: Björn Runge
Mei: Jonathan Price, Glenn Close
Sjoen: op it Noordelijk Film Festival yn Ljouwert (5-11 novimber 2018)

Het bericht Spanning rint op yn The Wife verscheen eerst op de Moanne.

DIRK VAN GINKEL –

Na zeventien jaar en zo’n honderd tentoonstellingen houdt Artemisia in kunstzaken in Leeuwarden het voor gezien. Geja Broers blijft actief in de kunsten, maar niet langer als galeriehouder.

Ik heb altijd kunst laten zien waar ik van hield.

Het persbericht leek er een te zijn als alle andere: een aankondiging van een nieuwe tentoonstelling. Maar de tweede zin kwam wel even aan. Daarin werd namelijk plompverloren gemeld dat dit tevens de laatste expositie zou zijn van Artemisia in kunstzaken. Een verrassing, want galeriehouder Geja Broers leek actiever dan ooit. Niet alleen organiseerde zij dit jaar acht tentoonstellingen. Ook waren er in haar galerie allerhande bijeenkomsten over kunst en filosofie en dat was een nieuw initiatief. Wat is er aan de hand?

Prachtjaren
Ze heeft als galeriehouder mooie jaren achter de rug. ‘Ik heb altijd werk laten zien waar ik van hield. Alles wat ik heb geëxposeerd, hoe uiteenlopend ook, raakte op een of andere manier mijn ziel. Daarom zit er geen enkele misser tussen: mijn eigen gevoel is altijd de lakmoesproef geweest om kunst te beoordelen en te exposeren. Daarom heb ik ook vaak jonge, onbekende kunstenaars de ruimte kunnen bieden. Als hun werk mij wat deed, dan waren ze welkom. Een aantal van hen – ik denk bijvoorbeeld aan Marije Bouman en Annelies Alewijnse – heeft later een brede bekendheid gekregen in de regio. Je hebt dan voor die kunstenaars als opstapje gefungeerd naar het grotere werk. Daar ben ik heel blij om.’

Verschil maken
Een van haar meest bijzondere projecten, zegt Geja, was de tentoonstelling ‘Ik herhaal jou’ in het kerkje van Terbant. Een evenement uit 2013 waarin dichtkunst, schilderkunst en muziek werden gecombineerd. Centraal stond het werk van de jonggestorven Zuidafrikaanse dichteres Ingrid Jonker.

‘Het begon ermee dat de Zuidafrikaanse zanger Chris Chameleon zou optreden in Terbant. Men vroeg mij om daar een expositie bij te maken. Ik zag er aanvankelijk niets in, want ik heb niet veel met Zuid-Afrika en mijn kunstenaars ook niet. Toen duidelijk werd dat Chameleon gedichten van Jonker op muziek had gezet, werd voor mij alles anders. Er ontstond een verhaal waar ik wat mee kon. Jonker had stelling genomen tegen de apartheid, werk van haar is voorgedragen door Nelson Mandela, over haar leven zijn een documentaire en een speelfilm gemaakt. En toen was er dus ook nog eens een artiest die haar werk op muziek gezet had.’

Geja heeft toen haar kunstenaars benaderd met de vraag of ze bij een door henzelf te kiezen gedicht een kunstwerk wilden maken. Dat resulteerde in een boek en een expositie waarvan de opening samenviel met het concert.

‘Het was een prachtig evenement. Typisch iets dat zonder de inbreng van Artemisia niet geweest zou zijn wat het was. Dan heb je het gevoel dat je verschil maakt. Dat is geweldig.’

Tijd voor leuke dingen
Ondanks de vele opstekers die het galerieleven Geja bood, komt er toch een einde aan. En de aanleiding is persoonlijk. Haar man is met pensioen gegaan en ze wil tijd hebben om samen met hem leuke dingen te doen.

‘Ik ben nog een jonge blom van 61, dus misschien heb ik nog wel dertig jaar te gaan. Maar je weet het niet. Als galeriehouder werk je je een slag in de rondte en dat is helemaal niet erg als je partner dat ook doet. Nu gaat al dat werk voor het eerst wringen met onze persoonlijke dingen. En wat het zwaarste is, moet het zwaarste wegen.’

Maar ze is nog niet helemaal aan het idee gewend. Als ze denkt aan de kunstenaars die straks hun werk komen halen…

‘Dat vind ik dus heel moeilijk. Ik heb me altijd meer een galeriehouder gevoeld voor de kunstenaars dan voor het publiek. Artemisia was voor een aantal onder hen echt hun thuis. Ze komen vast wel ergens anders onder dak, maar toch…’

Textiele werkvormen
Met het opheffen van Artemisia komt er niet helemaal een einde aan een lang leven in de kunst. Geja zal haar werk als rondleider voor de educatieve dienst van het Fries Museum blijven doen. En ze denkt eraan haar oude creatieve métier weer op te pakken.

‘Ik heb eerst de lerarenopleiding textiele werkvormen en tekenen gedaan. Daarna kunstacademie Minerva met textiel als specialisatie. Toen is mijn eigen creativiteit een beetje in het gedrang gekomen. Ik ben tien jaar leraar geweest op de middelbare school, ben toen in de kunstverhuur gegaan en daarna het galeriewezen in. Ondertussen heb ik ook nog kunstbeschouwing gedoceerd aan de Kunstacademie Friesland. Ik heb er heel veel zin in om nu in alle rust zelf weer met kunst aan de slag te gaan.’

Het bericht Mooi geweest verscheen eerst op de Moanne.

De Lêzende Mins, Jacob van Essen
Redaksjoneel
Kollum, Karen Bies
Kollum, Douwe de Bildt
It bêste fan deMoanne.nl
Ynterview, Karen Bies, Marlies Stoter, Rembrandt is vlakbij
Krysterhaal, Anne Feddema, Eben-Haëzer
Muzyk, Theo van der Veer, Thomas Azier, Er is geen lift naar succes
Eksposysje, Kester Freriks, Tjibbe Hooghiemstra, Wâldman
Poëzij, Arjan Hut, Fersnippere hielal, Yn lytse talen
Poëzij, Bartle Laverman, Brant
Ynterview, Elske Schotanus, Claudia Woolgar, I have taken it on myself
Ynterview, Bert de Jong, Ad Peek, Boekeman mei in missy
Krystferhaal, Jaap Krol, De eagen fan Keaton
Ynterview, Baukje Zijlstra, Lida Dijkstra, Fuort mei it hokjetinken
Resinsje, Josse de Haan, Keatsen wie de sport fan ús jeugd
Poëzij, Edwin de Groot, Krekt foar it draakjetou it bejouet
Taal, Reitze Jonkman en Arjen Versloot, Der wie ris in mearke en dat hiet fan Stedfrysk
Ynterview, Marita de Jong, Manuela Klerkx, Oscar van Gelderen, Friesland is het Afrika van Nederland
Kollum, Tatiana Pratley, In nije stêd

Het bericht Nûmer 7 verscheen eerst op de Moanne.